Την περασμένη εβδομάδα περισσότεροι από 10 εκατ. άνθρωποι συμμετείχαν σε κινητοποιήσεις, ζητώντας την αποαποικιοποίηση της χρηματοδότησης της εκπαίδευσης. Αυτή ήταν και η θεματική της Παγκόσμιας Εβδομάδας Δράσης για την Εκπαίδευση 2023 – μιας δράσης στην οποία η ActionAid παίζει καταλυτικό ρόλο για πάνω από μια εικοσαετία και διοργανώνεται κάθε χρόνο σε περισσότερες από 100 χώρες, με τη συμμετοχή ακτιβιστών και ενώσεων του εκπαιδευτικού κλάδου. Η φετινή εβδομάδα δράσης ενείχε μια επιπλέον πρόκληση, καθώς έλαβε χώρα μετά την πιο υψηλού επιπέδου συνάντηση που έχει γίνει ποτέ για την εκπαίδευση: αναφέρομαι στη Σύνοδο Κορυφής Αρχηγών Κρατών με θέμα τον Μετασχηματισμό της Εκπαίδευσης (Transforming Education Summit) που πραγματοποιήθηκε στη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ τον Σεπτέμβριο του 2022. Μόνο με την αποαποικιοποίηση της χρηματοδότησης της εκπαίδευσης θα μπορέσουμε να βρούμε λύση για την παγκόσμια εκπαιδευτική κρίση.
Όμως, τι ακριβώς σημαίνει η αποαποικιοποίηση της χρηματοδότησης της εκπαίδευσης; Θεωρούμε συχνά ότι σε όλο τον κόσμο οι εθνικές κυβερνήσεις είναι εκείνες που έχουν τον κύριο έλεγχο των κονδυλίων που δεσμεύουν για την εκπαίδευση. Σε πολλές χώρες, ωστόσο, τα πράγματα δεν είναι τόσο απλά!
Το παγκόσμιο οικονομικό σύστημα που δημιουργήθηκε μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, με θεσμούς όπως το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (ΔΝΤ) και η Παγκόσμια Τράπεζα, μπορεί να επηρεάσει σε μεγάλο βαθμό τα ποσά που οι κυβερνήσεις μπορούν να δαπανήσουν για την εκπαίδευση. Παρά κάποιες αλλαγές στην παγκόσμια ρητορική, οι εισηγήσεις του ΔΝΤ παρουσιάζουν ελάχιστες διακυμάνσεις τα τελευταία 40 χρόνια. Η συμβουλή που δίνεται σταθερά προς τις χώρες είναι να εφαρμόζουν πολιτικές λιτότητας, με περικοπές στις δημόσιες δαπάνες. Καθώς δε η εκπαίδευση θεωρείται από τις μεγαλύτερες δαπάνες στον προϋπολογισμό οποιασδήποτε κυβέρνησης, πλήττεται συχνά. Από πλευράς ΔΝΤ, μάλιστα, οι προτάσεις είναι ακόμα πιο συγκεκριμένες και κάνουν λόγο για περικοπές ή πάγωμα στους μισθούς του δημοσίου. Οι δάσκαλοι και οι δασκάλες αποτελούν τη μεγαλύτερη ομάδα στις μισθολογικές δαπάνες, επομένως και πάλι η εκπαίδευση πλήττεται – δεν υπάρχουν χρήματα για να πληρωθούν περισσότεροι δάσκαλοι και δασκάλες (ακόμα κι αν υπάρχουν ελλείψεις σε διδακτικό προσωπικό), όπως επίσης δεν υπάρχουν χρήματα για να αυξηθούν οι μισθοί τους (ακόμα κι αν πληρώνονται λιγότερο από ό,τι θα έπρεπε).
Για να αλλάξουν οι πολιτικές και οι κατευθυντήριες γραμμές του ΔΝΤ χρειάζεται 85% πλειοψηφία, αλλά οι ΗΠΑ, που είναι και ο μεγαλύτερος μέτοχος, έχει πάνω από 17% των ψήφων, που σημαίνει ότι μπορεί να ασκήσει βέτο και να εισακουστεί. Οι κανόνες ψηφοφορίας και οι ποσοστώσεις αυτές ορίστηκαν προτού οι περισσότερες αφρικανικές χώρες αποκτήσουν την ανεξαρτησία τους. Αποτελούν κατάλοιπο της εποχής της αποικιοκρατίας και διασφαλίζουν τη διατήρηση της εξουσίας από πλευράς των πλουσιότερων χωρών ώστε να διαμορφώνουν τις οικονομίες των χωρών χαμηλού και μεσαίου εισοδήματος.
Άλλοι θεσμοί παίζουν κι αυτοί τον ρόλο τους – όπως ο ΟΟΣΑ (η λέσχη των πλουσίων εθνών), που ευθύνεται για τον καθορισμό φορολογικών κανόνων παγκοσμίως τα τελευταία 60 χρόνια. Το γεγονός αυτό έχει δημιουργήσει μια παγκόσμια τάξη, σύμφωνα με την οποία τεράστια χρηματικά ποσά φεύγουν από χώρες χαμηλού και μεσαίου εισοδήματος και συσσωρεύονται σε φορολογικούς παραδείσους. Οι παράνομες χρηματοοικονομικές εκροές από την Αφρική υπερβαίνουν κατά πολύ τα έσοδα που φτάνουν σε αυτήν με τη μορφή βοήθειας.
Η βοήθεια είναι άλλο ένα εργαλείο που χρησιμοποιείται από τις πλούσιες χώρες με σκοπό να καθορίσουν τις οικονομικές και κοινωνικές συνθήκες χωρών χαμηλού εισοδήματος, ιδίως όσον αφορά στην εκπαίδευση. Μία από τις ακούσιες συνέπειες της ατζέντας του Παρισιού για την Αποτελεσματικότητα της Βοήθειας είναι ότι οι δωρητές συνεργάζονται μεταξύ τους μέσα από κοινοπραξίες ή ομάδες συντονισμού και εντέλει κάθονται όλοι μαζί γύρω από ένα τραπέζι με τους Υπουργούς Παιδείας. Στην πράξη, αυτό που συχνά συμβαίνει είναι μια διαστρεβλωμένη σχέση εξουσίας, όπου οι μεγαλύτεροι δωρητές έχουν σημαντική δύναμη να καθορίσουν τις προτεραιότητες της εκπαίδευσης με βάση τι θέλουν να χρηματοδοτήσουν εκείνοι. Η εκπαιδευτική μεταρρύθμιση, που παλιά αποτελούσε θέμα συζήτησης στα κοινοβούλια και εξαρτιόταν από την ψήφιση νέας νομοθεσίας, πολύ συχνά πλέον εξαρτάται από ένα πρόγραμμα που χρηματοδοτείται από κάποιον δωρητή για 3-4 χρόνια, όπως επίσης εξαρτάται από τα συμφέροντα και τις διαθέσεις μιας μικρής μερίδας δωρητών, που έχουν όμως μεγάλη ισχύ.
Η αποαποικιοποίηση της χρηματοδότησης της εκπαίδευσης έχει να κάνει με την αμφισβήτηση όλων αυτών των διαστρεβλωμένων σχέσεων εξουσίας. Έχει να κάνει με την αναγνώριση ότι οι παγκόσμιες φορολογικές πολιτικές πρέπει να καθορίζονται με πιο συμπεριληπτικό και δημοκρατικό τρόπο από τα Ηνωμένα Έθνη, όπως ζητήθηκε πέρσι από τους Υπουργούς Οικονομικών της Αφρικής. Αυτό σημαίνει απομάκρυνση από τα μέτρα λιτότητας που ασπάζεται το ΔΝΤ. Σημαίνει αμφισβήτηση της δυναμικής ισχύος κατά την ανάπτυξη εθνικών εκπαιδευτικών μεταρρυθμίσεων ώστε να διασφαλιστεί ότι οι κυβερνήσεις, σε διαβούλευση με τους πολίτες τους, θα έχουν τον έλεγχο – αφήνοντας στην άκρη την αλαζονεία ορισμένων δωρητών που είναι πεπεισμένοι ότι εκείνοι ξέρουν καλύτερα.
Η Έκκληση για Δράση για τη Χρηματοδότηση της Εκπαίδευσης που συμφωνήθηκε στη Σύνοδο Κορυφής των Αρχηγών Κρατών με θέμα τον Μετασχηματισμό της Εκπαίδευσης θέτει τα θεμέλια για την εν λόγω αποαποικιοποίηση – ζητώντας να ληφθούν μέτρα σε εθνικό και παγκόσμιο επίπεδο σε σχέση με τη φορολογία, μέτρα για το χρέος και για αντίσταση στη λιτότητα και τις μειώσεις μισθοδοσίας των δημοσίων υπαλλήλων. Εστιάζει στην κινητοποίηση του 97% των εγχώριων πόρων, απορρίπτοντας τη δύναμη των δωρητών που, αν και δίνουν μόλις 3% των πόρων της εκπαίδευσης, συχνά έχουν πάνω από 90% της εξουσίας. Η αποαποικιοποίηση της χρηματοδότησης της εκπαίδευσης έχει να κάνει με την εξέταση των σχέσεων εξουσίας σε κάθε επίπεδο λήψης αποφάσεων, με σκοπό να διασφαλιστεί μια δημοκρατική και συμπεριληπτική διαδικασία.
Την περασμένη εβδομάδα, αυτό ακριβώς ζήτησαν ακτιβιστές της εκπαίδευσης σε περισσότερες από 100 χώρες από τους Υπουργούς Οικονομικών και τους Αρχηγούς Κρατών. Όλοι και όλες στην ActionAid ξέρουμε καλά πως αν θέλουμε πράγματι να επιτύχουμε τον στόχο βιώσιμης ανάπτυξης για την εκπαίδευση, πρέπει να δράσουμε τώρα για την αποαποικιοποίηση και τη ριζική αλλαγή της χρηματοδότησης της εκπαίδευσης παντού!