Η Ανατολική Αφρική βιώνει τη χειρότερη ξηρασία των τελευταίων δεκαετιών και παρόλα αυτά, η προσοχή που δίδεται στη σοβαρότητα της κατάστασης είναι από μηδαμινή έως ανύπαρκτη. Με τις καταστάσεις εκτάκτου ανάγκης να αυξάνονται με ταχύ ρυθμό εξαιτίας της κλιματικής αλλαγής, είναι πλέον εξαιρετικά δύσκολο να ευαισθητοποιηθεί ο κόσμος και να συγκεντρωθούν τα ζωτικά κεφάλαια που απαιτούνται για την αντιμετώπιση της κρίσης.
Οικογένειες σε ολόκληρη τη Σομαλιλάνδη βρίσκονται αντιμέτωπες με χρόνια έλλειψη τροφής και νερού και παρότι οι βροχές στα τέλη του 2022 βελτίωσαν ελαφρώς την κατάσταση, απομακρύνοντας τουλάχιστον για την ώρα το ξέσπασμα λιμού, η κατάσταση παραμένει κρίσιμη. Τα μεταβαλλόμενα καιρικά φαινόμενα, συμπεριλαμβανομένης της ξηρασίας, έχουν έντονο αντίκτυπο στους κατοίκους της περιοχής. Το περιβάλλον, οι υδάτινοι πόροι και η γεωργία επηρεάζονται αρνητικά. Χρειάζονται συνεχείς προσπάθειες για να βοηθηθούν οι οικογένειες να καλύψουν τις άμεσες ανάγκες τους, δεδομένου ότι έχουν ήδη βιώσει πέντε περιόδους βροχών όπου η βροχόπτωση ήταν ελάχιστη, και για να ενισχυθεί η ανθεκτικότητα των κοινοτήτων τους απέναντι στην επίμονη απειλή ξηρασίας και άλλων κλιματικών σοκ. Η επερχόμενη περίοδος των βροχών, που κανονικά διαρκεί από τον Απρίλιο έως τον Ιούνιο, αναμένεται να είναι η έκτη στη σειρά χωρίς βροχόπτωση ή με βροχόπτωση κάτω από τον μέσο όρο, αφήνοντας στις οικογένειες ελάχιστα περιθώρια να ανακτήσουν το εισόδημά τους.
Πέρα από τη συνεχιζόμενη και έντονη ξηρασία σε ολόκληρη τη Σομαλιλάνδη, η διαμάχη για την πόλη Λας Ανόντ στα ανατολικά της Σομαλιλάνδης έχει προκαλέσει μαζικούς εκτοπισμούς. Χιλιάδες άτομα έχουν φύγει από την πόλη και ταξιδεύουν προς την άλλη μεριά των συνόρων, προς την πολιτεία Πούντλαντ της Σομαλίας και σε γειτονικές κοινότητες κοντά στο Λας Ανόντ. Το 89% του εκτοπισμένου πληθυσμού εκτιμάται ότι είναι γυναίκες και παιδιά που έχουν εγκαταλείψει τα σπίτια τους με ελάχιστους στην κυριολεξία πόρους για να αγοράσουν τρόφιμα, νερό και άλλα βασικά αγαθά. Παράλληλα, αυξάνεται η πίεση για νερό, φαγητό, υπηρεσίες υγείας και εκπαίδευσης στις κοινότητες που φιλοξενούν τους εκτοπισμένους, όπου κι εκεί οι οικογένειες καλούνται να αντιμετωπίσουν τις συνέπειες της χρόνιας ξηρασίας, ενώ πάνω από το ήμισυ του πληθυσμού έχει θέμα σοβαρής επισιτιστικής ανασφάλειας. Καθώς ξεκίνησα να εργάζομαι για την ActionAid στα τέλη του 2022 ως Διευθύντρια Ασίας και Ανθρωπιστικών Προγραμμάτων, ήθελα να δω το σημαντικό έργο που κάνει η ActionAid για να ανταποκριθεί σε αυτή την κρίση που, σε μεγάλο βαθμό, είναι άνευ προηγουμένου. Ήθελα να καταλάβω πώς μπορούμε ως οργάνωση να συνεχίσουμε να ευαισθητοποιούμε τον κόσμο για τις υφιστάμενες ανάγκες και ταυτόχρονα να στηρίζουμε όσο το δυνατόν καλύτερα τις κοινότητες με τις οποίες δουλεύουμε πλάι-πλάι.
Διασχίζοντας τη χώρα οδικώς, οι καταστροφικές συνέπειες της ξηρασίας ήταν εμφανείς μπροστά στα μάτια μου - το έδαφος ήταν άγονο και τα ποτάμια είχαν ξεραθεί. Όσο διάστημα έμεινα στη Σομαλιλάνδη, επισκέφτηκα δύο κοινότητες όπου δραστηριοποιείται η ActionAid: την Salahley και την Gabily, εντελώς διαφορετικές η μία από την άλλη.
Η πόλη του Salahley φιλοξενεί έναν από τους μεγαλύτερους καταυλισμούς εσωτερικά εκτοπισμένων στη Σομαλιλάνδη και σήμερα ζουν εκεί 1.200 άνθρωποι. Σε μεγάλο βαθμό πρόκειται για άτομα που μετοικούν σε αστικές περιοχές εξαιτίας των συνεπειών της ξηρασίας στις ζωές τους και στα μέσα που διαθέτουν για να βιοποριστούν. Οι άνθρωποι αυτοί είναι μάλλον απίθανο να επιστρέψουν στον τόπο που άφησαν πίσω τους, ενώ οι ευκαιρίες για μια καινούργια ζωή στα μέρη όπου φιλοξενούνται είναι αμφίβολες και περιορισμένες. Η περιοχή πλήττεται έντονα από την ξηρασία, και ορισμένα νοικοκυριά βρίσκονται αντιμέτωπα με τη χειρότερη επισιτιστική ανασφάλεια στη χώρα. Οι υπηρεσίες στο Salahley είναι εξαιρετικά περιορισμένες και η πρόσβαση σε δομές φροντίδας της υγείας και σε εκπαίδευση είναι ελάχιστες. Αντίστοιχα, ελάχιστη είναι και η πρόσβαση σε βιώσιμες υδάτινες πηγές, που σημαίνει ότι το νερό φτάνει συνήθως στην περιοχή με βυτία ή ότι οι άνθρωποι αναγκάζονται να χρησιμοποιούν κακής ποιότητας νερό που δεν είναι πόσιμο και προκαλεί ασθένειες.
Η ActionAid δραστηριοποιείται στο Salahley από το 2016, δουλεύοντας με τοπικές ομάδες γυναικών για να δημιουργήσει ασφαλείς χώρους για γυναίκες, κάνοντας εκπαιδεύσεις και διοργανώνοντας δράσεις ευαισθητοποίησης κατά της έμφυλης βίας. Πέρσι, η ActionAid συνεργάστηκε με την επιτροπή διαχείρισης του καταυλισμού στο Salahley, παρέχοντας χρηματική ενίσχυση σε 400 οικογένειες ώστε να καλύψουν τις βασικές τους ανάγκες.
Η επιτροπή μάς μίλησε για την ανάγκη καλύτερης πρόσβασης των ανθρώπων σε νερό, στέγη και προγράμματα κατάρτισης για την απόκτηση δεξιοτήτων που θα μπορούσαν να τους αποφέρουν εισόδημα. Η περιοχή βρίσκεται κοντά στα σύνορα με την Αιθιοπία, από όπου διέρχονται αρκετοί βοσκοί σε αναζήτηση νερού. Υπάρχει μια βρύση στο Salahley, αλλά το νερό είναι αλμυρό. Ακόμα κι έτσι, ο κόσμος εξακολουθεί να πηγαίνει εκεί, αφού δεν έχει άλλη επιλογή. Το επόμενο διάστημα αναμένεται ότι θα βρέξει πάλι λίγο, που σημαίνει ότι είναι πολύ πιθανό να παραταθεί η ξηρασία και περισσότερα εσωτερικά εκτοπισμένα άτομα να φτάσουν στο Salahley, ασκώντας ακόμα μεγαλύτερη πίεση στις τοπικές υπηρεσίες και την κοινότητα που τους φιλοξενεί.
Ενώ βρισκόμασταν στο Salahley, μία γυναίκα μας προσκάλεσε στο μαγαζί που είχε στήσει με τη δεύτερη και τελευταία δόση της χρηματικής ενίσχυσης που παρείχε η ActionAid σε οικογένειες που ζούσαν στον καταυλισμό. Η Suleekha, 31 ετών, είναι το μοναδικό άτομο με εισόδημα σε μια 8μελή οικογένεια, καθώς ο σύζυγός της είχε ένα ατύχημα και δεν μπορεί να δουλέψει. Πριν από την ξηρασία είχαν 200 ζώα στην κατοχή τους, που πέθαναν όμως όλα από τις κακουχίες. Όταν η Suleekha επελέγη ως δικαιούχος της χρηματικής ενίσχυσης, χρησιμοποίησε την πρώτη δόση για να αγοράσει τρόφιμα και σχολικά είδη για τα παιδιά της και για να ξεπληρώσει τα δάνειά της. Με τη δεύτερη δόση, ήθελε να κάνει μια βιώσιμη επένδυση κι έτσι έφτιαξε ένα μαγαζάκι και πουλάει λαχανικά στην κοινότητα. Με περαιτέρω στήριξη, η κοινότητα θέλει να διοργανώσει κάποιες εκπαιδεύσεις απόκτησης δεξιοτήτων ώστε να βοηθήσει κι άλλες οικογένειες να αποκτήσουν βιώσιμο εισόδημα.
Στο Gabiley, όπου η ActionAid δουλεύει από το 2006, εξεπλάγην αμέσως θετικά από τις δράσεις της κοινότητας σε σχέση με τη διαχείριση των υδάτινων πηγών και την καλλιέργεια της γης. Το έδαφος ήταν πράσινο και οι καλλιέργειες αναπτύσσονταν καλά, σαν όαση σ’ αυτό το άγονο τοπίο. Έκανε ζέστη κι ένας αγρότης μού πρόσφερε ένα πορτοκάλι πρωτόγνωρης νοστιμιάς και φρεσκάδας από τον οπωρώνα του. Για εμένα, οι διαφορετικές καλλιέργειες, η αποθήκευση του νερού και η χρήση αντλιών, η προστασία του εδάφους και του νερού που αντίκρυσα με τα ίδια μου τα μάτια έμοιαζαν με αχτίδα φωτός, δίνοντας την ελπίδα ότι οι κοινότητες μπορούν πράγματι να προσαρμοστούν στην ξηρασία και να διασφαλίσουν την ανθεκτικότητα και την επιβίωσή τους, ακόμα και σε αυτές τις δύσκολες συνθήκες.
Όταν φτάσαμε, μας υποδέχθηκαν στον ασφαλή χώρο που έχουν δημιουργήσει για τις γυναίκες – εκεί, 30 γυναίκες έχουν φτιάξει μια ομάδα και όλες μαζί προσπαθούν να στηρίξουν την κοινότητά τους. Οι γυναίκες της ομάδας έμαθαν να γράφουν και να διαβάζουν, θέτοντας έτσι τα θεμέλια για την ανάπτυξη της επιχείρησής τους και μας είπαν ότι από τότε που παρακολούθησαν το πρόγραμμα εκπαίδευσης μπορούν και στηρίζουν τα παιδιά τους στην εκπαίδευσή τους, κάτι που αποτελεί βασική προτεραιότητα για το χωριό. Έλαβαν στήριξη για να αναπτύξουν τις ηγετικές τους δεξιότητες και τις δεξιότητες επικοινωνίας, όπως επίσης και για να αναπτύξουν την επιχείρησή τους. Μέσα από τις εκπαιδεύσεις έμαθαν πώς οι γυναίκες μπορούν να γίνουν ενεργά μέλη της κοινότητας και πώς να συνδέονται με τις υπηρεσίες που χρειάζονταν στην πόλη του Gabiley.
Η ομάδα αναλαμβάνει πρωτοβουλίες όπως είναι οι ομάδες αυτοβοήθειας, η παροχή δανείων μέσα από ανανεώσιμα κεφάλαια και οι συνασπισμοί γυναικών. Μέσω της ομάδας αυτοβοήθειας, οι γυναίκες πληρώνουν 1,5 δολάριο τον μήνα και με τον τρόπο αυτό η ομάδα στηρίζει τα μέλη σε θέματα που αντιμετωπίζουν ή τα βοηθάει να αναπτύξουν τις επιχειρήσεις τους. Μία από τις γυναίκες μάς είπε ότι πρόσφατα η ομάδα την βοήθησε να λύσει ένα θέμα που αντιμετώπιζε με την παροχή νερού.
Όσον αφορά στο ανανεώσιμο κεφάλαιο, οι γυναίκες παίρνουν ένα δάνειο ύψους 300 δολαρίων για να επενδύσουν στη δουλειά τους και στη συνέχεια καλούνται να αποπληρώσουν το ποσό αυτό σε 10 μήνες, ώστε να δοθεί δάνειο σε κάποια άλλη γυναίκα. Έτσι, μέχρι στιγμής οι γυναίκες έχουν πάρει δάνειο για να στηρίξουν τις αγροτικές τους επιχειρήσεις, για να μεταφέρουν λαχανικά στην αγορά και για να ασχοληθούν με την πώληση ρούχων. Κατά τη διάρκεια της ξηρασίας, η αποπληρωμή των δανείων ήταν ακόμα πιο δύσκολη, αλλά η ομάδα εξακολουθεί να διαθέτει κάποιο κεφάλαιο και θέλει να το χρησιμοποιήσει για να στηρίξει γυναίκες σε γειτονικά χωριά. Άλλες πρωτοβουλίες περιλάμβαναν τη δημιουργία συνεταιρισμών, όπου πενταμελείς ομάδες γυναικών συνεργάζονται για να δημιουργήσουν μία επιχείρηση, έχοντας ως αρχικό κεφάλαιο 2.500 δολάρια.
Η ActionAid συνεργάζεται με την κοινότητα ώστε οι κάτοικοι να αναπτύξουν τις αγροτικές τους δεξιότητες και να αποκτήσουν μεγαλύτερη ανθεκτικότητα απέναντι στην κλιματική αλλαγή, φτιάχνοντας βιώσιμες πηγές νερού, όπως πηγάδια, φράγματα και δεξαμενές (νερού) για τη συλλογή και αποθήκευση νερού προς πόση και ύδρευση. Επίσης, έχει εκπαιδεύσει επιτροπές διαχείρισης νερού, βοηθώντας τες να διαχειρίζονται και να διατηρούν τις υδάτινες πηγές. Τα πηγάδια λειτουργούν συνήθως με αντλίες, τις οποίες συνδέουν οι άνδρες της κοινότητας, κατεβαίνοντας μέσα στα πηγάδια. Οι γυναίκες μάς είπαν ότι προτεραιότητά τους τώρα είναι η εγκατάσταση φωτοβολταϊκών πάνελ, που σημαίνει ότι τα πηγάδια δεν θα λειτουργούν χειροκίνητα ούτε και θα χρειάζονται ακριβά καύσιμα για να λειτουργήσουν οι αντλίες. Η χρήση φωτοβολταϊκών δεν θα εξασφάλιζε απλώς καλή ύδρευση, συμβάλλοντας έτσι στον διπλασιασμό της αγροτικής παραγωγής, αλλά θα ενδυνάμωνε και τις γυναίκες, εξασφαλίζοντάς τους νερό χωρίς να εξαρτώνται από τους άνδρες.
Άλλη βασική προτεραιότητα της ομάδας είναι η αντιμετώπιση της έμφυλης βίας. Κορίτσια στην τρυφερή ηλικία των έξι ή των επτά χρονών υφίστανται ακρωτηριασμό των γεννητικών τους οργάνων, γεγονός που τους προκαλεί σοβαρά θέματα υγείας για το υπόλοιπο της ζωής τους. Μια γυναίκα μίλησε για τις δυσκολίες που αντιμετώπιζε ως κοπέλα, αλλά και κατά τον τοκετό και ανέφερε ότι η κοινότητα συνήθιζε να προβαίνει σε ακρωτηριασμό των γυναικείων γεννητικών οργάνων τύπου 3 (σημ. μεταφρ. αγκτηριασμός, δηλαδή στένεμα του κολπικού ανοίγματος με τη δημιουργία καλύμματος και τη συρραφή των μικρών χειλέων και/ή των μεγάλων χειλέων, με ή χωρίς εκτομή της κλειτορίδας), αλλά τώρα χάρη στην εκπαίδευση και την ευαισθητοποίηση, η πρακτική αυτή έχει σταματήσει. Προτού δημιουργηθεί η ομάδα γυναικών, εάν γινόταν κάποιος βιασμός στην κοινότητα, έβαζαν τον δράστη να καθίσει κάτω από ένα δέντρο με τους γέροντες του χωριού και να συζητήσει τι είχε συμβεί - στη συνέχεια του ζητούσαν να πληρώσει κάποιο πρόστιμο. Τώρα, χάρη στην εκπαίδευση, ξέρουν να προσφεύγουν στη δικαιοσύνη, πηγαίνοντας τις υποθέσεις αυτές στο δικαστήριο. Επίσης, μοιράζονται πληροφορίες για περιστατικά έμφυλης βίας με ολόκληρη την κοινότητα ώστε να γνωρίζουν όλοι και όλες τι έχει συμβεί.
Ωστόσο, όταν ήρθε η ξηρασία, πολλά χωράφια ξεράθηκαν, τα ζώα πέθαναν και οι επιχειρήσεις δέχθηκαν σοβαρό πλήγμα. Εξαιτίας του πληθωρισμού, οι τιμές των καυσίμων και των προϊόντων διπλασιάστηκαν. Οι γυναίκες δεν μπορούσαν να πωλήσουν τα προϊόντα τους σε τιμές αντίστοιχες του πληθωρισμού εξαιτίας θεμάτων ποιότητας και ποσότητας, ούτε και είχαν την κατάλληλη πρόσβαση στις αγορές. Τα τελευταία τρία χρόνια, η κοινότητα δεν έχει να αντιμετωπίσει μόνο την ξηρασία, αλλά και τον κορωνοϊό και τον δάγκειο πυρετό – και παρά την έντονη αίσθηση ανθεκτικότητας, τα πράγματα για την κοινότητα και τα 40 γειτονικά χωριά ήταν πραγματικά πολύ δύσκολα. Όταν οι βοσκοί διέρχονταν τους τελευταίους μήνες από το χωριό τους σε αναζήτηση νερού, η κοινότητα μπορούσε να μιλήσει στην ActionAid και να κάνουν όλοι μαζί κάτι να τους βοηθήσουν.
Η ξηρασία έχει σοβαρό αντίκτυπο στο περιβάλλον και την κοινωνική και οικονομική ευημερία των κοινωνιών της Ανατολικής Αφρικής. Η κλιματική αλλαγή, η αλλαγή στη χρήση γης και οι κοινωνικοπολιτικές και θεσμικές μεταβάσεις στην Ανατολική Αφρική έχουν προκαλέσει επανειλημμένως ξηρασίες. Για να μπορέσει η κοινότητα να γίνει πιο ανθεκτική απέναντι στην ξηρασία απαιτείται καλύτερη κατανόηση των αιτίων και των συνεπειών της, συμμετοχική διαχείριση και δράσεις σε επίπεδο κοινότητας. Αντίστοιχα, πολύτιμη αποδεικνύεται και η στενή συνεργασία ανάμεσα στους πολίτες, την κυβέρνηση και τους ενδιαφερόμενους φορείς.
Στους επόμενους μήνες, η ActionAid Σομαλιλάνδης σκοπεύει να επεκτείνει την παρουσία της σε ολόκληρη τη Σομαλία, επιδιώκοντας να συνεργαστεί με τοπικές ομάδες γυναικών με σκοπό την πρόληψη της έμφυλης βίας, την ανάπτυξη της ανθεκτικότητας μέσω καλύτερης πρόσβασης σε νερό και την υιοθέτηση πρακτικών καλλιέργειας που λαμβάνουν υπ’ όψιν την κλιματική αλλαγή. Για να μπορέσει να το κάνει αυτό, παρέχοντας μακροπρόθεσμα και βιώσιμα προγράμματα, είναι επιτακτική η ανάγκη περαιτέρω χρηματοδότησης.
Για να στηρίξεις την έκκλησή μας για την επισιτιστική κρίση στην Ανατολική Αφρική, κάνε δωρεά εδώ.