Συμβαίνουν πράγματα στον κόσμο που δεν θα έπρεπε να συμβαίνουν. Έτσι απλά. Δεν θα έπρεπε. Και παρότι τα χρόνια περνούν και σημειώνονται διαρκώς νέα τεχνολογικά επιτεύγματα, θα έλεγε κανείς ότι σε επίπεδο ανθρωπιάς μένουμε στάσιμοι. Κάπως έτσι βρεθήκαμε να μιλάμε για την κάστα των Ντάλιτ, γνωστών κι ως «ανέγγιχτων», ή για κινήματα όπως το Black Lives Matter, διεκδικώντας πράγματα που θα έπρεπε να είναι αυτονόητα.
Πριν από μερικά χρόνια έμαθα πως στην Ινδία δεν υπάρχουν μόνο κάστες, αλλά και φυλές, οι οποίες μάλιστα βρίσκονται στην κοινωνική ιεραρχία κάτω από τις χαμηλότερες κάστες, με ό,τι αυτό συνεπάγεται. Οι δε φυλές έχουν κι αυτές τη δική τους ιεραρχία, με ορισμένες από αυτές να βρίσκονται κυριολεκτικά «στον πάτο», μεταξύ άλλων και ως αποτέλεσμα αυθαίρετων ιστορικών γεγονότων. Τι ακριβώς συνέβη;
Την εποχή της αποικιοκρατίας, μέσω του Νόμου του 1871 περί Εγκληματικών Φυλών, 200 περίπου κοινότητες σε ολόκληρη την Ινδία χαρακτηρίστηκαν ως «εγκληματικές» φυλές, «εθισμένες στη συστηματική διάπραξη αδικημάτων για τα οποία δεν μπορούν να αφεθούν ελεύθερες με την καταβολή εγγύησης». Τη συνέχεια μπορείτε να τη φανταστείτε: οι διακρίσεις, το στίγμα και η καταπίεση επιδείνωσαν την κοινωνική και οικονομική περιθωριοποίηση που βίωναν ήδη, σε μια εποχή μάλιστα όπου ο τρόπος ζωής τους και τα παραδοσιακά επαγγέλματα με τα οποία βιοπορίζονταν απειλούνταν από την έλευση της τεχνολογίας. Θα μιλήσουμε, όμως, και γι’ αυτά παρακάτω.
Θεωρητικά, το «λάθος» που είχε γίνει διορθώθηκε, αφού πέντε χρόνια μετά το τέλος της αποικιοκρατίας και συγκεκριμένα την 31η Αυγούστου 1952, ο Νόμος περί Εγκληματικών Φυλών καταργήθηκε και οι φυλές που είχαν βρεθεί στο στόχαστρο αποχαρακτηρίστηκαν, γιορτάζοντας έκτοτε την ημέρα αυτή ως «Ημέρα της Απελευθέρωσης». Στην πράξη, όμως, πόσα άλλαξαν πράγματι: σήμερα, 75 χρόνια μετά την ανεξαρτητοποίηση της Ινδίας και 70 χρόνια μετά την κατάργηση του παραπάνω νόμου, οι νομαδικές και αποχαρακτηρισμένες φυλές (ΝΑΧΦ) εξακολουθούν να υφίστανται διακρίσεις, να συνδέονται δήθεν με την εγκληματικότητα και να μην απολαμβάνουν τα θεμελιώδη δικαιώματα που κατοχυρώνονται από το Σύνταγμα της χώρας.
Υπάρχουν άπειρες περιπτώσεις όπου το δικαίωμα ισότητας έναντι του νόμου (άρθρο 14), η απαγόρευση διακρίσεων λόγω θρησκείας, φυλής, κάστας, φύλου ή τόπου γέννησης (άρθρο 15), αλλά και το ίδιο το δικαίωμα στη ζωή και την ελευθερία (άρθρο 21) ανθρώπων που ανήκουν στις νομαδικές και αποχαρακτηρισμένες φυλές (ΝΑΧΦ) παραβιάζονται. Όλα αυτά μάλιστα με την ανοχή ή και τη συμμετοχή της αστυνομίας, αφού - σύμφωνα με καταγγελίες ακτιβιστών – οι αστυνομικοί εξακολουθούν να εκπαιδεύονται με βάση τον Νόμο για τους Συνήθεις Παραβάτες, που ψηφίστηκε το 1959, αντικαθιστώντας εν μέρει τον Νόμο περί Εγκληματικών Φυλών.
Όσο παράλογο κι αν ακούγεται, η ιστορία συνεχίζεται ίδια και απαράλλακτη, καταδικάζοντας στην ουσία τα μέλη των φυλών ΝΑΧΦ να ζουν στη φτώχεια. Γιατί αυτό συμβαίνει όταν δεν έχουν δελτίο ταυτότητας, όταν δεν μπορούν να έχουν πρόσβαση σε εκπαίδευση, υπηρεσίες υγείας, στέγαση, κοινωνική ασφάλιση ή να συμμετέχουν σε πολιτικές διαδικασίες και στη διακυβέρνηση του τόπου τους, ενώ οι γυναίκες τους παρενοχλούνται και υφίστανται βία. Είναι ο περίφημος «συστημικός ρατσισμός» που δεν αφήνει σε κανέναν περιθώριο να ξεφύγει. Και παρότι υπήρξαν κυβερνήσεις που θέσπισαν προγράμματα πρόνοιας, δυστυχώς τα προγράμματα αυτά δεν υλοποιήθηκαν ευρέως και ποτέ δεν εφαρμόστηκαν με συνέπεια.
Διαβάζω τα λόγια της Sunita Bhosle, η οποία ανήκει στη φυλή των pardhi και παράλληλα ασχολείται με τα δικαιώματα των φυλών εδώ και 25 χρόνια ως ακτιβίστρια: «Από τότε που ελευθερωθήκαμε από τους καταυλισμούς, η κυβέρνηση της χώρας δεν είχε κάποιο σχέδιο αποκατάστασης για εμάς. Θα έπρεπε να μας είχαν δώσει γη να καλλιεργήσουμε και να χτίσουμε τα σπίτια μας. Εμάς, όμως, μας επέτρεπαν απλώς να μένουμε στα δάση χωρίς ούτε καν τα βασικά».
Τι συνέβη όσο έμεναν στα δάση; Ας πάρουμε για παράδειγμα τις κοινότητες των sapera και των bawariya. Οι sapera έπιαναν φίδια, τα μάθαιναν να χορεύουν και μετά γύριζαν από χωριό σε χωριό κι έστηναν παραστάσεις ως «γητευτές φιδιών», μέχρι που η κυβέρνηση απαγόρευσε τέτοιου είδους δραστηριότητες. Οι bawariya πάλι ζούσαν στα δάση και ασχολούνταν με την εκτροφή βοοειδών - με την αποψίλωση των δασών, βέβαια, έχασαν τα πάντα και οι περισσότεροι κατέληξαν ρακοσυλλέκτες.
Οι άνθρωποι αυτοί έμειναν άστεγοι και δεν τους επιτρέπεται να εγκατασταθούν πουθενά. Αν φτιάξουν κάποιον προσωρινό καταυλισμό, οι πιο εύποροι χωρικοί της περιοχής φροντίζουν να τους πάει χαρτί από το δικαστήριο, υποχρεώνοντάς τους να σηκωθούν να φύγουν. Η ίδια ιστορία, ξανά και ξανά …
Άραγε μπορεί να αλλάξει αυτή η βαθιά ριζωμένη αδικία κι αν ναι, πώς; Στην ActionAid πιστεύουμε πως η αλλαγή είναι εφικτή, αλλά χρειάζεται χρόνο και συντονισμένες προσπάθειες. Χρειάζεται ενδυνάμωση των αδικημένων και προγράμματα ευαισθητοποίησης του γενικού πληθυσμού. Χρειάζεται κατανόηση των προβλημάτων που αντιμετωπίζουν συγκεκριμένες κοινότητες, χρειάζεται να μιλάμε ανοιχτά και να ανοίγουμε τα μυαλά μας, πιέζοντας τις αρχές για τη θέσπιση πολιτικών και τη διάθεση κονδυλίων που θα προορίζονται για την αποκατάσταση και την επανένταξη εκείνων που αδικήθηκαν. Χρειάζεται εκπαίδευση όχι μόνο όσων στερήθηκαν τη γνώση, αλλά και εκπαίδευση της ευρύτερης κοινωνίας, για να καταλάβουν όλοι και όλες πως αναγνωρίζοντας τα δικαιώματα των άλλων δεν στερούνται κάτι οι ίδιοι, μα αντιθέτως γίνεται πιο πλούσιος ο κόσμος μας. Πιο πλούσιος και πιο δίκαιος. Κι αυτό ακριβώς κάνουμε ως ActionAid στην Ινδία. Αγωνιζόμαστε για τα δικαιώματα των αδικημένων, ενώνουμε τη φωνή μας με τη δική τους και ασκούμε μαζί πίεση στις αρχές. Μέχρι τα αυτονόητα να γίνουν πραγματικότητα και το μόνο που θα μας χαρακτηρίζει ως κοινωνία θα είναι το επίπεδο ανθρωπιάς μας…