Καλοκαίρι και βλέπεις σειρές στον καναπέ. Πέφτεις πάνω στο «Wednesday», τη σειρά του Tim Burton, κι αναρωτιέσαι «πότε σταμάτησαν οι γυναίκες να κατηγορούνται για μαγεία;». Η απάντηση εξαρτάται, γιατί σε μερικές χώρες εξακολουθεί το κυνήγι μαγισσών και στην Γκάνα μόλις έγινε ένα μεγάλο βήμα για να σταματήσει.
Από την Ινδία και το Νεπάλ ως την Τανζανία και τη Νότια Αφρική, γυναίκες, ως επί το πλείστον, εξακολουθούν να κατηγορούνται ότι προκάλεσαν κακό χρησιμοποιώντας μάγια, γεγονός που τις θέτει σε κίνδυνο καθώς οι συγγενείς, συγχωριανοί και γείτονές τους στρέφονται εναντίον τους και με τη βία τις διώχνουν από το σπίτι τους, τις χτυπούν και σε ορισμένες περιπτώσεις τις θανατώνουν.
Η μαγεία στην Γκάνα
Αυτή είναι η κατάσταση και στην Γκάνα. Ένας άνθρωπος πεθαίνει σε ένα χωριό. Ο γείτονας μιας ηλικιωμένης γυναίκας, που μένει μόνη της και καλλιεργεί το χωραφάκι της, βλέπει στον ύπνο του πως για τον θάνατο φταίει η γιαγιά γιατί του έκανε μάγια. Οι συγχωριανοί σηκώνουν το πτώμα στον αέρα κι εκείνο «δείχνει» με το κεφάλι το σπίτι της ηλικιωμένης. Κι έτσι αρχίζει η καταδίωξη. Η γυναίκα τρέχει να σωθεί και οι συγχωριανοί της την παίρνουν με τις πέτρες και ειδοποιούν τα διπλανά χωριά να μην τη φιλοξενήσουν. Η γυναίκα με τα πολλά φτάνει στο χωριό - καταυλισμό των «υποτιθέμενων μαγισσών» και ζητάει βοήθεια. Εκεί ο αρχηγός και μέγας μάγος που η μαγεία του ακυρώνει αυτή των γυναικών, αποφασίζει να τη φιλοξενήσει και να της παραχωρήσει ένα σπίτι, εφόσον θα δουλεύει για εκείνον. Φυσικά, της απαγορεύεται να φύγει και κινείται πλέον μόνο μέσα στα όρια του καταυλισμού.
Γυναίκες, συνήθως ηλικιωμένες και χήρες, κατηγορούνται για κάτι που δεν έκαναν και φεύγουν κυνηγημένες από το σπίτι και την περιουσία τους με πρόσχημα τη μαγεία, για να καταλήξουν σε καταυλισμούς για υποτιθέμενες μάγισσες. Η περιουσία περνάει στα χέρια του χωριού ή των συγγενών ή των γειτόνων και ο μάγος έχει κι άλλα εργατικά χέρια για να καλλιεργούν για εκείνον. Αν η γυναίκα είναι πολύ μεγάλη, η οικογένειά της στέλνει ένα μικρό εγγόνι για να τη βοηθάει.
Πώς βοηθά η ActionAid
Μπορεί η Wednesday να είναι ένα φανταστικό πρόσωπο, όμως οι «μάγισσες» της Γκάνας είναι αληθινές και υποφέρουν. Είχα την τύχη να επισκεφτώ τη Βόρεια Γκάνα και να γνωρίσω τους Γκανέζους και τις Γκανέζες, ανθρώπους της ActionAid, που μου εξήγησαν πόσο βαθιά ριζωμένες είναι οι πεποιθήσεις αυτές και πόση δουλειά χρειάζεται για να ξεπεραστούν. Χάρηκα, λοιπόν, όταν διάβασα σε μήνυμα συναδέλφου από την Γκάνα ότι οι οργανώσεις της χώρας κατάφεραν κάτι πολύ σπουδαίο: να ψηφιστεί τροπολογία, που έχει ως στόχο να προστατεύσει τα δικαιώματα και την αξιοπρέπεια ανθρώπων που κατηγορούνται για μαγεία.
Η ActionAid Γκάνας δουλεύει για το ζήτημα από το 2005. Στηρίζει τις γυναίκες που ζουν στα χωριά για υποτιθέμενες μάγισσες προσφέροντας είδη πρώτης ανάγκης, όπως τρόφιμα, πρόσβαση σε υπηρεσίες υγείας και βελτίωση των συνθηκών στα χωριά με επισκευές σπιτιών από εθελοντές και εθελόντριες και κατασκευή τουαλετών.
Το 2009, η ActionAid μαζί με την τοπική οργάνωση Songtaba δημιούργησε ένα δίκτυο στη Βόρεια Γκάνα, που κατάφερε να ενώσει τις φωνές των γυναικών που κατηγορήθηκαν για μαγεία και ζούσαν στους 6 καταυλισμούς της περιοχής. Όλες μαζί κατάφεραν να καταγραφούν στο εθνικό σύστημα υγείας κι όλες μαζί άρχισαν να πιέζουν για να σταματήσει αυτό το σκληρό έθιμο.
Πρόγραμμα μετεγκατάστασης
Μέσα στα χρόνια, η ActionAid συνέχισε να στηρίζει τις γυναίκες και ξεκίνησε ένα πρόγραμμα επιστροφής τους στα χωριά τους ή μετεγκατάστασής τους σε άλλα, όταν εκείνες το προτιμούσαν κι όταν τα χωριά τους δεν τις δέχονταν πίσω. Έκανε εκπαιδευτικά προγράμματα ενίσχυσης εισοδήματος, δίνοντας στις γυναίκες γνώσεις και εργαλεία για να αποκτήσουν κι άλλες πηγές εισοδήματος, όπως εργαστήρια σαπωνοποιίας. Ταυτόχρονα, οι γυναίκες έμαθαν για τα δικαιώματά τους, για τις ανισότητες και την αδικία που υπέστησαν κι άρχισαν κι εκείνες να διεκδικούν να σταματήσει η άδικη αυτή κατάσταση.
Εξίσου σημαντική ήταν και η δουλειά που έγινε με τις κοινότητες που κατηγόρησαν τις γυναίκες ή με τα χωριά κοντά στους καταυλισμούς. Το αποτέλεσμα ήταν 2 καταυλισμοί να κλείσουν. Οι γυναίκες με τις νέες γνώσεις τους ξεκίνησαν ένα νέο κεφάλαιο στη ζωή τους σε χωριά που τις δέχτηκαν χωρίς να τις κατηγορούν για μαγεία πλέον.
Θεσμική πίεση και συνηγορία
Για 18 χρόνια, λοιπόν, η ActionAid Γκάνας δουλεύει ακούραστα για να σταματήσουν οι κατηγορίες για μαγεία και για να το πετύχει συνεργάστηκε με την κοινωνία των πολιτών τη χώρας, τις τοπικές αρχές, κυβερνητικά όργανα, ηγέτες κοινοτήτων και τις ίδιες τις υποτιθέμενες μάγισσες. Και καθώς οι νόμοι της χώρας δεν προστάτευαν από την κατηγορία για μαγεία, άσκησαν πίεση για να αλλάξει. Έκαναν ενημερώσεις, οργάνωσαν επισκέψεις επισήμων στην περιοχή, έκαναν έρευνες που παρουσίαζαν την κατάσταση, δημοσιοποίησαν το πρόβλημα, συμμάχησαν με άλλες οργανώσεις και τελικά, η τροπολογία, που απαγορεύει να κατηγορούνται άνθρωποι για μαγεία, πέρασε τον Ιούλιο 2023.
Όπως γράφει ο συνάδελφός μου στο μήνυμά του, η επιτυχία αυτή δεν θα ήταν δυνατή χωρίς τη σκληρή δουλειά και την αφοσίωση της ομάδας που δούλεψε για αυτή, αλλά και τη σταθερή στήριξη υποστηρικτριών και υποστηρικτών, όπως είναι οι Ανάδοχοι της ActionAid, που στηρίζουν το έργο της οργάνωσης στη Γκάνα. Επιτυχίες σαν αυτή δείχνουν πώς η υπεράσπιση των δικαιωμάτων των γυναικών και ο αγώνας για έναν κόσμο πιο δίκαιο χρειάζονται πολλούς ανθρώπους σε όλο τον κόσμο. Άνθρωποι που δημιουργούν μια μεγάλη αλυσίδα αλληλεγγύης, ώστε τελικά όλες οι ηλικιωμένες της Γκάνας να μπορούν να ζουν με περισσότερη ασφάλεια. Αν θέλεις κι εσύ να γίνεις μέρος της, γίνε Ανάδοχος της ActionAid.