Για την Παγκόσμια Ημέρα για την Ελευθερία του Τύπου

Μαρία Μουρτζάκη
Υπεύθυνη Έρευνας και Θεσμικής Πίεσης

Tο 2021 η ανεξαρτησία των ΜΜΕ υποχώρησε σημαντικά σε πολλά μέρη του κόσμου. Διώξεις, εκφοβισμοί, δολοφονίες δημοσιογράφων, περιορισμοί στα θέματα για τα οποία μπορούν να διεξάγουν έρευνα και να διατυπώσουν σχετική γνώμη, συγκέντρωση των ΜΜΕ στα χέρια πλούσιων επιχειρηματιών και κυβερνήσεων που χειραγωγούν την κοινή γνώμη είναι κάποια από τα ζητήματα που επισημαίνονται ως σοβαροί κίνδυνοι για την ελευθερία του Τύπου και της έκφρασης και, τελικά, για τη δημοκρατία. Σύμφωνα με τους Reporters Without Borders, από την 1η Ιανουαρίου του 2022, 24 δημοσιογράφοι δολοφονήθηκαν, ενώ 478 βρίσκονται αυτή τη στιγμή στη φυλακή. Λίγες είναι οι χώρες στις οποίες ο Τύπος προστατεύεται αποτελεσματικά με τα σκανδιναβικά κράτη να είναι εκείνα που σημειώνουν τις καλύτερες επιδόσεις.

H ActionAid δραστηριοποιείται σε πολλές από τις χώρες στις οποίες παρατηρούνται φαινόμενα συρρίκνωσης του Τύπου. Ο Τύπος, οι δημοσιογράφοι, οι υπερασπιστές ανθρωπίνων δικαιωμάτων και η Κοινωνία των Πολιτών βάλλονται πρώτα από όλους από αυταρχικά καθεστώτα που επιδιώκουν την κατάλυση δημοκρατικών ελευθεριών και δικαιωμάτων. Η ελευθερία του Τύπου είναι ζωτικής σημασίας για τη δημοκρατία και πάει χέρι χέρι με την ανάπτυξη των δικαιωμάτων και την προστασία του πολιτικού χώρου (civic space). Μία από τις πιο γνωστές περιπτώσεις παγκοσμίως, είναι εκείνη της δολοφονίας της Marielle Franco, ακτιβίστριας και δημοτικής συμβούλου που γεννήθηκε και μεγάλωσε στη φαβέλα Maré. Η Marielle Franco δολοφονήθηκε μαχόμενη για τα δικαιώματα των γυναικών και των πιο αδικημένων κατοίκων του Ρίο θέτοντας δημόσια ζητήματα διαφθοράς και λογοδοσίας των αρχών σε γνώση του κοινού. Η δολοφονία της συνδέθηκε άμεσα με την ακτιβιστική της δράση. Έναν χρόνο πριν από τη δολοφονία της Marielle στη Βραζιλία, δηλαδή το 2017, η κυβέρνηση της Ουγκάντα πάγωσε τους λογαριασμούς της ActionAid στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης διότι η οργάνωση εξέφρασε την αντίρρησή της στην αλλαγή του νόμου ώστε ο τότε Πρόεδρός της να βάλει υποψηφιότητα για να διεκδικήσει ξανά την εξουσία μετά τα 75 του έτη.

Οι παραπάνω περιπτώσεις αποδεικνύουν ότι η ελεύθερη διατύπωση γνώμης και η δυνατότητα διάδοσής της σε κοινό που έχει άμεσο ενδιαφέρον να τη γνωρίζει αποτελούν εκφάνσεις της ελευθερίας της έκφρασης και της ελευθερίας του Τύπου που πλήττονται καθημερινά. Η άμεση κινητοποίηση για την προστασία τους είναι εξαιρετικής σημασίας. Για  παράδειγμα, στην Ελλάδα μετά από επαναλαμβανόμενα περιστατικά παρακολούθησης δημοσιογράφων 7 διεθνείς δημοσιογραφικές ενώσεις απηύθυναν ανοικτή επιστολή στην Ελληνική Κυβέρνηση εκφράζοντας τις έντονες ανησυχίες τους και ζητώντας εξηγήσεις. Οι δημοσιογράφοι δεν δουλεύουν απλά μαζί με τους υπερασπιστές ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Είναι υπερασπιστές/ υπερασπίστριες ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Η προστασία τους, αλλά και η εξασφάλιση του δικαιώματος να μπορούν να ερευνούν και να ενημερώνουν χωρίς εμπόδια τoν κόσμο είναι κάτι παραπάνω από απαραίτητη ειδικά στη σημερινή εποχή, που πολλά από τα κεκτημένα ετών βρίσκονται σε άμεσο κίνδυνο.

Σε πολλές χώρες η πανδημία ευνόησε τη γρηγορότερη επιβολή περιορισμών και στην ελευθερία του Τύπου για την ενημέρωση των πολιτών σχετικά με την πορεία της. Σε μεγάλο βαθμό η εμπιστοσύνη του κοινού στα ΜΜΕ έχει κλονιστεί, κάτι που πρέπει να αλλάξει άμεσα ώστε η δημοκρατία να λειτουργεί σωστά. Η λογοδοσία των πιο ισχυρών απέναντι σε εκείνους και εκείνες που βρίσκονται σε δυσμενέστερη θέση θα πρέπει να αποτελέσει προτεραιότητα. Η ενημέρωση και η πρόσβαση στην πληροφορία συνιστούν μορφή δύναμης την οποία οι πολίτες πρέπει να κατέχουν για να μπορούν να ασκούν προς το δικό τους συμφέρον τα δικαιώματά τους. Οι περιορισμοί στην ελεύθερη ενημέρωση μέσω της χειραγώγησης του Τύπου δεν επιτρέπουν τη διαμόρφωση ενεργών πολιτών, που θα έχουν λόγο για τα ζητήματα που τους αφορούν και θα ελέγχουν την εξουσία. Και αν η δημοκρατία είναι το πολίτευμα των πολιτών τότε η προσπάθεια αποδυνάμωσής τους σημαίνει αποδυνάμωση της δημοκρατίας. Έτσι, η Παγκόσμια Ημέρα Ελευθερίας του Τύπου έχει καθιερωθεί στην καρδιά της άνοιξης για να μας θυμίζει ότι η ελευθεροτυπία είναι η καρδιά της δημοκρατίας.