Εργαζόμαστε συλλογικά για ένα σχολείο χωρίς βία

Τι είναι η βία; Πώς αναγνωρίζεται και γιατί τα παιδιά πιστεύουν πως για να θεωρηθεί μία συμπεριφορά βίαιη πρέπει να συμβεί κάτι σοβαρό; Τελικά τι θεωρείται σοβαρό από τα παιδιά; Σύμφωνα με έρευνα που κάναμε με τη συμμετοχή 40 εφήβων από σχολεία στην Αττική, βρέθηκε ότι η βία εκδηλώνεται με διαφορετικό τρόπο στα αγόρια και με διαφορετικό στα κορίτσια, καθώς η πλειοψηφία των παιδιών που συμμετείχαν, είπε ότι η σωματική βία συμβαίνει κυρίως μεταξύ των αγοριών, ενώ τα κορίτσια τσακώνονται κατά κύριο λόγο με τα λόγια. Οι βρισιές, όπως είπαν, αποτελούν καθημερινότητα στα σχολεία, καθώς όλοι βρίζουν τους άλλους, σε σημείο που να μην αναγνωρίζεται ως βία. Τα παιδιά περιγράφουν τη βία ως: εκφοβισμό,  ένταση, ανισότητα, διαταραχή της κανονικότητας, άσχημα συναισθήματα, τρομοκρατία, απομόνωση και άλλα. Όμως, φάνηκε πως αντιμετωπίζουν δυσκολία στο να διαχωρίσουν την ψυχολογική βία από τη λεκτική κακοποίηση, την οποία τείνουν να συνδέουν με τη σωματική βία.

Οι λόγοι που εκδηλώνεται η βία κάποιες φορές μπορεί να μην είναι ξεκάθαροι καθώς, όπως μας είπε μαθητής «μια μέρα στο σχολείο μια ομάδα αγοριών άρχισε να χτυπάει ένα αγόρι, χωρίς λόγο», ενώ κάποιες φορές είναι πιο ξεκάθαρο πως η βία πηγάζει από αντιλήψεις και στερεότυπα που καλλιεργούνται από τη νεαρή ηλικία: «είδα μια ομάδα αγοριών που έσπρωξαν ένα άλλο αγόρι και κορόιδευαν τα κιλά του… νόμιζαν ότι κάτι τέτοιο θα τους έκανε πιο άντρες», «ήταν  μόνος σε μια γωνία και μπροστά του ήταν μια παρέα συμμαθητών που τον κορόιδευαν, για αυτό που ήταν, για την ταυτότητά του. Ποτέ δεν κατάλαβα γιατί. Ήταν απλώς διαφορετικός».

Όμως τι ακριβώς είναι τα στερεότυπα, πώς καλλιεργούνται και ποιος είναι ο ρόλος που παίζει ο κάθε ένας στην εδραίωσή τους, στην ισορροπία μίας ομάδας και τελικά στην εκδήλωση ή όχι περιστατικών βίας;

Ξεκινώντας ακόμα και από τα γνωστά παραμύθια με τα οποία μεγαλώνουν τα παιδιά, βλέπουμε ότι αγαπημένες ηρωίδες όπως η Χιονάτη, η Ραπουνζέλ και η Σταχτοπούτα, αναπαράγουν το στερεότυπο της γλυκιάς, καλοσυνάτης, όμορφης και αδύναμης ηρωίδας που ξεφεύγει από τη δύσκολη ζωή της όταν τη σώζει ο καλός, όμορφος και δυνατός πρίγκιπας. Ο πρίγκηπας λοιπόν είναι πάντα δυνατός, καλοσυνάτος και είναι ο μόνος που μπορεί να «λύσει» τη δυστυχία των ηρωίδων. Κατά τη διάρκεια εκπαιδεύσεων που κάναμε με τη συμμετοχή 106 παιδιών από τάξεις του Γυμνασίου, τα παιδιά σε σχετικό παιχνίδι ρόλων μπήκαν στη διαδικασία να αναρωτηθούν τι είναι τα στερεότυπα και προσπαθώντας να φανταστούν την εικόνα ενός ανθρώπου που δουλεύει σε μπαρ, τα περισσότερα είπαν πως είναι άντρας, ετεροφυλόφιλος, όμορφος, ψηλός, γυμνασμένος, με tattoos, συνειδητοποιώντας στη συνέχεια πως όσο και να κατακρίνουμε τα στερεότυπα, τα διατηρούμε κι εμείς ασυναίσθητα. Η διαιώνιση των στερεοτύπων συνδέεται με την εκδήλωση βίαιης συμπεριφοράς και κοινωνικού αποκλεισμού. Οι ρόλοι και οι ισορροπίες που υπάρχουν μέσα σε μία ομάδα διαμορφώνουν το πλαίσιο μέσα στο οποίο μπορεί να εκδηλωθεί ή όχι. Οι συμπεριφορές των μαθητών και των μαθητριών και ο τρόπος που αντιμετωπίζουν περιστατικά βίας μπορούν να επηρεάσουν όχι μόνο τη δική τους τη ζωή, αλλά και τη ζωή των συμμαθητών τους και τελικά ολόκληρης της σχολικής κοινότητας.

Ο ρόλος των εκπαιδευτικών, όσον αφορά το θέμα της πρόληψης, της κατανόησης και της διαχείρισης τέτοιων περιστατικών είναι πολύ σημαντικός.

Youth4Love

Οι περισσότεροι εκπαιδευτικοί σε αντίστοιχη έρευνα που κάναμε στην Ελλάδα, δήλωσαν πως βία είναι η επιβολή, οι προσβολές, ο διαδικτυακός εκφοβισμός, ο εξαναγκασμός, η στέρηση ελευθερίας, η ασέβεια, η κατάχρηση εξουσίας, η επιθετικότητα και η λεκτική και σωματική επιβολή. Ακόμα, χαρακτήρισαν ήπιες τις επιπτώσεις των περιστατικών βίας που συμβαίνουν στα σχολεία τους, αφού συνήθως δεν υπάρχουν τραυματισμοί ή κλοπές, ενώ παρατήρησαν ότι πολλά περιστατικά συμβαίνουν και εκτός σχολείου, μεταφέροντας το πρόβλημα στις πλατείες και στους δρόμους. Η αντιμετώπιση των περιστατικών βίας είναι πρόκληση για τους εκπαιδευτικούς, καθώς όπως ανέφεραν υπάρχει ανάγκη για περαιτέρω επιμόρφωση και ανάπτυξη δεξιοτήτων ώστε να μπορούν να προσφέρουν αποτελεσματική υποστήριξη και διαχείριση των βίαιων περιστατικών. Ακόμα, θεωρούν πως είναι απαραίτητο να υπάρχει ένας επίσημος μηχανισμός διαχείρισης των περιστατικών βίας στα σχολεία, με βασική ανάγκη την ύπαρξη ψυχολόγου σε μόνιμη βάση, καθώς τα παιδιά το ζητούν συνεχώς. Οι ίδιοι πάντως είπαν πως αποφεύγουν τις τιμωρητικές πρακτικές και προτιμούν να διαχειρίζονται τις βίαιες συμπεριφορές με παιδαγωγικό τρόπο.

Οι έρευνες πραγματοποιήθηκαν στο πλαίσιο της εκπαιδευτικής μας δράσης μέσω του προγράμματος Youth for Love 2, το οποίο έχει σαν στόχο την πρόληψη και την αντιμετώπιση της βίας μεταξύ των εφήβων με έναν συλλογικό τρόπο, εμπλέκοντας παιδιά, εκπαιδευτικούς, γονείς, καθώς και την κοινότητα. Για την ευαισθητοποίηση των ομάδων αυτών δημιουργήθηκε το διαδραστικό παιχνίδι Youth for Love 2. Το παιχνίδι αυτό αποτελεί ένα εκπαιδευτικό εργαλείο που έχει σαν στόχο να ευαισθητοποιήσει παιδιά, εκπαιδευτικούς και γονείς αναφορικά με το φαινόμενο της βίας στα σχολεία και του ρόλου που παίζει ο καθένας και η καθεμιά στην αντιμετώπισή της. Oι παίκτες και οι παίκτριες μπαίνοντας σε ένα εικονικό σχολικό περιβάλλον, έχουν τη δυνατότητα να επιλέξουν ανάμεσα σε διαφορετικούς χαρακτήρες με διαφορετικά κάθε φορά χαρακτηριστικά, τον ήρωα που τους εμπνέει και παίζοντας να δουν μέσα από διαφορετικά σενάρια και ιστορίες, τι είναι η βία, ποια είναι τα είδη της και πώς οι δικές τους επιλογές μπορούν να επηρεάσουν την εξέλιξη μίας ιστορίας βίας. Η πρόληψη και η αντιμετώπιση της βίας μπορεί να γίνει αποτελεσματικά μόνο σε συλλογικό επίπεδο, άλλωστε όπως τόνισαν οι εκπαιδευτικοί, η διαχείριση της βίας είναι ένας κύκλος: μαθητές-γονείς-δάσκαλοι.

Το πρόγραμμα Youth for Love2 υλοποιείται σε 4 ευρωπαϊκές χώρες, την Ελλάδα, την Ιταλία, τη Ρουμανία και το Βέλγιο, από την «ActionAid Ελλάς», την ActionAid Ιταλίας και την AFOL Metropolitana, το Centrul Parteneriat pentru Egalitate  και το University College Leuven-Limburg. Για την Ελλάδα το πρόγραμμα συντονίζει η «ActionAid Ελλάς» και συγχρηματοδοτείται από το Πρόγραμμα Δικαιώματα, Ισότητα, Ιθαγένεια (Rights, Equality and Citizenship) της Ε.Ε.