Πώς συνδέεται η Νότιος Αφρική με την Ολλανδία και κατ’ επέκταση με ολόκληρο τον κόσμο; Η πρώτη σκέψη θα ήταν μέσω της αποικιοκρατίας και του Απαρτχάιντ, όμως αναφερόμαστε στη σύγχρονη εποχή και ο συνδετικός κρίκος δεν είναι άλλος από το ποδήλατο και τα εξαρτήματά του. Για να είμαστε πιο ακριβείς, μιλάμε για ηλεκτρικά ποδήλατα και για μπαταρίες. Ας τα βάλουμε, ωστόσο, σε μια σειρά…
Στην Ολλανδία, μια χώρα 17,5 εκατ. κατοίκων, σχεδόν όλοι έχουν ποδήλατο και μάλιστα το 40% περίπου του πληθυσμού χρησιμοποιεί το ποδήλατο ως βασικό μέσο μεταφοράς. Τα τελευταία χρόνια, ολοένα και περισσότερος κόσμος στρέφεται στα ηλεκτρικά ποδήλατα, μειώνοντας έτσι τη χρήση των αυτοκινήτων και περιορίζοντας σημαντικά την κατανάλωση ορυκτών καυσίμων. Όλα αυτά ακούγονται ωραία, σωστά; Θεωρητικά ναι, στην πράξη βέβαια υπάρχει ένα πρόβλημα.
Καθώς αυξάνεται η ζήτηση για ηλεκτρικά ποδήλατα, αυξάνεται και η ζήτηση για πρώτες ύλες, όπως μαγγάνιο, κοβάλτιο, νικέλιο και λίθιο, που χρησιμοποιούνται στις επαναφορτιζόμενες μπαταρίες και εξορύσσονται σε χώρες του Νότου, μεταξύ των οποίων και η Νότιος Αφρική. Τη συνέχεια μπορεί εύκολα να τη φανταστεί κανείς: μέσα από την αλόγιστη δραστηριότητα των ορυχείων, οι κάτοικοι των γύρω περιοχών δεν έχουν πρόσβαση σε νερό, ενώ ο αέρας και το έδαφος μολύνονται, προκαλώντας τους σοβαρά προβλήματα υγείας.
Η Lerato ζει στο Bajoneng της Νοτίου Αφρικής. Τα σπίτια στην περιοχή της καταστρέφονται από τις εκρήξεις στα ορυχεία και η Lerato βλέπει το σπίτι της σιγά-σιγά να καταρρέει, καθώς οι τοίχοι εμφανίζουν ρωγμές και η τουαλέτα της κοντεύει να γκρεμιστεί. Πέρα από τις ζημιές στα σπίτια, οι εκρήξεις είναι εκκωφαντικές και σηκώνεται σκόνη. Εκλύεται αμίαντος στην ατμόσφαιρα, που προκαλεί φυματίωση και άλλες ασθένειες, οι οποίες εκδηλώνονται κυρίως στους πνεύμονες.
Το 2012, η Lerato έχασε και τους δυο γονείς της, κατά πάσα πιθανότητα από δηλητηρίαση που οφείλεται στον αμίαντο. Παρόλα αυτά, τα ορυχεία συνεχίζουν ακάθεκτα τη λειτουργία τους, αδιαφορώντας για τις επιπτώσεις στον τοπικό πληθυσμό. «Εξοργίζομαι με το πώς μας αντιμετωπίζουν τα ορυχεία. Θυμώνω, γιατί δε μας υπολογίζουν, λες και δεν μας βλέπουν. Δεν αναγνωρίζουν ότι η παρουσία των ορυχείων μάς επηρεάζει κι αυτό, εκτός από θυμό, μου προκαλεί και έντονη στενοχώρια.»
Η Monica μένει στην περιοχή North Cape, επίσης στη Νότιο Αφρική. Κι εκεί υπάρχουν ορυχεία, κι εκεί γίνεται εξόρυξη μαγγανίου. Οι γυναίκες δεν έχουν λόγο στις αποφάσεις που λαμβάνονται από τις εταιρείες που διαχειρίζονται τα ορυχεία, αν και επηρεάζονται περισσότερο από όλους. Το μεγαλύτερό τους πρόβλημα είναι το νερό, που κόβεται συνέχεια από τις αντλίες κι είναι διαθέσιμο ίσα-ίσα για ένα δίωρο την ημέρα, από τις 2 έως τις 4 το πρωί! Έτσι, πολλές γυναίκες αναγκάζονται να περπατούν μες στη νύχτα για να φέρουν νερό, θέτοντας την ασφάλειά τους σε κίνδυνο κι αφήνοντας τα παιδιά μόνα στο σπίτι, με ό,τι αυτό συνεπάγεται. Όπως λέει η Monica, συχνά τα ορυχεία καταναλώνουν τόσο πολύ νερό κατά τη διάρκεια της ημέρας, που απομένει ελάχιστο για τους κατοίκους: «Είναι φορές που δεν έχουμε νερό, βγαίνει με το σταγονόμετρο. Παρακαλούμε τα ορυχεία μαγγανίου να μας βοηθήσουν, γιατί καταναλώνουν περισσότερο νερό από ό,τι εμείς ως κοινότητα, αλλά δεν μας ακούν.»
Η Kgomotso μένει στο Kathu, κοντά στα ορυχεία μαγγανίου, και όπως και οι περισσότερες γυναίκες στην περιοχή, είναι αγρότισσα. Λέει πως βλέπουν μεγάλη διαφορά στην ποιότητα του νερού και του εδάφους που καλλιεργούν, με εμφανείς επιπτώσεις στην παραγωγή τροφής. Συχνά, τα ορυχεία τις διώχνουν από τα χωράφια τους και μάλιστα με βίαιο τρόπο. «Μας πήραν τη γη μας, γιατί ήθελαν να επεκτείνουν το ορυχείο. Δεν μας ζητούν την άδεια. Μας πυροβολούν και μας ρίχνουν δακρυγόνα. Δεν νοιάζονται για εμάς, δεν τους ενδιαφέρουμε. Τους ενδιαφέρει μόνο το κέρδος τους,» λέει η Kgomotso.
Η λύση σαφώς δε θα ήταν να καταργηθούν τα ηλεκτρικά ποδήλατα, γιατί το όφελος για το περιβάλλον είναι τεράστιο, αλλά πρέπει σίγουρα η εξόρυξη μαγγανίου και λοιπών πρώτων υλών που χρησιμοποιούνται στις μπαταρίες ποδηλάτων να πραγματοποιείται με σεβασμό στα ανθρώπινα δικαιώματα.
Στην ActionAid προσπαθούμε να καταγράψουμε και να διερευνήσουμε τις σχετικές παραβιάσεις, ενημερώνοντας και εκπαιδεύοντας τους κατοίκους για τα δικαιώματά τους. Στη συνέχεια, γυναίκες όπως η Lerato, η Monica και η Kgomotso αναλαμβάνουν συντονιστικό ρόλο στην κοινότητά τους, ζητώντας από τους κατοίκους να ενώσουν τις δυνάμεις τους, με την ελπίδα ότι οι μεταλλευτικές εταιρείες θα τους ακούσουν και θα λάβουν υπ’ όψιν τα προβλήματα και τα αιτήματά τους. Επίσης, ασκούμε πίεση στους κατασκευαστές ηλεκτρικών ποδηλάτων, ζητώντας τους να διασφαλίσουν ότι κάθε βήμα της αλυσίδας παραγωγής πληροί υψηλά πρότυπα Διεθνούς Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης.
Οι συνάδελφοί μας στην ActionAid Ολλανδίας έχουν ήδη ξεκινήσει εκστρατεία για «τα δίκαια ποδήλατα» (FAIRBIKE) που μπορεί να μην υπάρχουν ακόμα, αλλά με τη βοήθεια όλων μας θα γίνουν πραγματικότητα! Εξάλλου, είναι κάτι που μας αφορά όλους και όλες, σε όποιο μέρος της γης κι αν κατοικούμε. Κάπως σαν το φαινόμενο της πεταλούδας, γιατί «αν μια πεταλούδα κινήσει τα φτερά της στον Αμαζόνιο, μπορεί να φέρει βροχή στην Κίνα…» και αν τα ορυχεία παραβιάσουν τα ανθρώπινα δικαιώματα σε ένα μακρινό κράτος της Αφρικής, οι ανθρώπινες αξίες θα δεχθούν πλήγμα σε όλο τον κόσμο…