Γιορτή της μητέρας την Κυριακή και στο μυαλό μου αντηχεί εκείνο το γραφικά επαναλαμβανόμενο «εγώ πότε θα γίνω μάνα;» που έλεγε η Δημητρούλα στον Θοδωρή σε μια παλιά τηλεοπτική σειρά. Και δεν μπορώ παρά να σκεφτώ από τη μία τις προσωπικές επιλογές κάθε γυναίκας, που σε κάθε περίπτωση θα έπρεπε να γίνονται σεβαστές, και από την άλλη πόσο η κοινωνία στην οποία ζει κανείς επιβάλλει τελικά πολλές φορές τη μητρότητα, συνθλίβοντας τα όνειρα των ανθρώπων.
Σκέφτομαι από τη μία δηλαδή όλες εκείνες τις γυναίκες που επιθυμούν διακαώς ένα παιδί και κάνουν ό,τι μπορούν για να το αποκτήσουν, από την άλλη εκείνες που αποφάσισαν πως η μητρότητα δεν τους ταιριάζει και βρίσκονται κάθε τόσο στη δυσάρεστη θέση να εξηγούν «γιατί» -λες και μόνο η μητρότητα ολοκληρώνει μια γυναίκα- κι εκείνες που απλώς δε θέλουν να γίνουν μανάδες, γιατί δεν είναι γυναίκες ακόμα, είναι κορίτσια, μικρά παιδιά… Εκεί το «εγώ πότε θα γίνω μάνα;» δεν εκφράζει επιθυμία, αλλά φόβο. Έναν φόβο με τον οποίο τα κορίτσια μαθαίνουν να ζουν από πολύ μικρά, αφού οι γάμοι ανηλίκων στη δική τους κοινωνία είναι πολύ συνηθισμένοι.
Πέφτουν, λοιπόν, κάθε βράδυ για ύπνο και τρέμουν στην ιδέα πως μπορεί κάποιος να τις απαγάγει με σκοπό να τις παντρευτεί ή, ακόμα χειρότερα, πως οι γονείς τους μπορεί να αποφασίσουν πως ήρθε η ώρα να τις παντρέψουν. Λέω «ακόμα χειρότερα», γιατί όταν μιλάμε για απαγωγή, τα κορίτσια ελπίζουν πως οι γονείς τους θα έρθουν και θα τα σώσουν, ενώ αν πρόκειται για απόφαση της οικογένειάς τους, είναι σαν να μην υπάρχει σωτηρία: αυτοί που θεωρητικά εμπιστεύονταν πιο πολύ, οι γονείς τους, τις πρόδωσαν.
Γάμοι ανηλίκων. Δύο λέξεις, ασύλληπτος πόνος κι αμέτρητες εικόνες. Αλλεπάλληλοι βιασμοί του σώματος και της ψυχής, διακοπή του σχολείου, «συζυγικά καθήκοντα», μητρότητα σε τρυφερή ηλικία, έλλειψη ανεξαρτησίας κι επιβολή ενός τρόπου ζωής που τα κορίτσια αυτά ποτέ δε θέλησαν.
Λόγω της φύσης της δουλειάς μου, διαβάζω καθημερινά πληθώρα τέτοιων ιστοριών από χώρες της Αφρικής και της Ασίας και κάθε φορά σφίγγεται η καρδιά μου. Πόσα κενά στην προστασία των κοριτσιών! Ευτυχώς, όπου υπάρχει κενό υπάρχουν και οι συνάδελφοι της ActionAid που έρχονται να το κλείσουν. Κάπως έτσι, ξεφυσάω με ανακούφιση κάθε φορά που διαβάζω πως επιστρέφουν στα κορίτσια την πραγματική τους ηλικία και τα όνειρά τους, σηκώνοντας από τους παιδικούς τους ώμους σκοτούρες και βάρη μιας δύσκολης ενήλικης ζωής που σίγουρα δεν τους αρμόζει. Γιατί ένα κορίτσι 14 και 15 ετών, «όχι, δεν είναι μαμά».
Και να σας εξηγήσω τι εννοώ:
Η Paula είναι 18 χρονών, ζει σε ένα χωριό της Γκάνας και η μεγάλη της αγάπη είναι το ποδόσφαιρο. Πριν από μερικά χρόνια, ένα αγόρι την ξεγέλασε και την έπεισε να πάει σπίτι του, όπου την κλείδωσε σε ένα δωμάτιο για τρεις μέρες με σκοπό να την κάνει γυναίκα του. Η Paula τρομοκρατήθηκε, αλλά δεν μπορούσε να ξεφύγει. Ευτυχώς η ActionAid έχει μιλήσει στους κατοίκους για τους γάμους ανηλίκων κι έτσι ο αδερφός της κατάλαβε πως κάτι δεν πήγαινε καλά. Την αναζήτησε παντού, τη βρήκε και τη βοήθησε να γυρίσει σπίτι στην οικογένειά της. Τέλος καλό, όλα καλά. Η Paula σήμερα «όχι, δεν είναι μαμά».
Κάπως παρόμοια είναι και η ιστορία της Salome από την Κένυα. Όταν ήταν μόλις 12 χρονών, ο πατέρας της και οι αδερφοί της την κλείδωσαν στο σπίτι και φώναξαν μια γυναίκα να της κάνει κλειτοριδεκτομή, με σκοπό στη συνέχεια να την παντρέψουν. Η μητέρα της προφασίστηκε μια δικαιολογία και ζήτησε από τη γυναίκα να έρθει λίγο αργότερα. Ξεκλείδωσε την κόρη της και της είπε να πάει να φέρει νερό, δίνοντάς της την ευκαιρία να ξεφύγει. Η Salome περιπλανιόταν επί δύο μήνες, διέσχισε πάνω από 200 χλμ., τρώγοντας ό,τι έβρισκε και πέφτοντας για ύπνο έξω στο ύπαιθρο. Κάποια στιγμή έφτασε σε ένα σχολείο και ταυτόχρονα ξενώνα της ActionAid, όπου ένιωσε ασφαλής και ζει εκεί μέχρι σήμερα. Ευγνωμονεί τη μητέρα της που τη βοήθησε να το σκάσει και, αν και φοβάται να γυρίσει σπίτι της και ανησυχεί τι θα συμβεί στη μικρότερη αδερφή της, η ίδια «όχι, δεν είναι μαμά».
Η 16χρονη Sarmin από το Μπανγκλαντές αφότου παρακολούθησε κάποια σεμινάρια της ActionAid, ανέλαβε γεμάτη δυναμισμό να μιλήσει στους συγχωριανούς της για τα δικαιώματα των κοριτσιών και να τους εξηγήσει ότι οι γάμοι ανηλίκων είναι παράνομοι. Αν και οι νέοι χάρηκαν, στους γέροντες του χωριού δεν άρεσε αυτή η αμφισβήτηση και είπαν στον πατέρα της να την παντρέψει «για να πάρει κι αυτή το μάθημά της». Ο πατέρας της τής βρήκε σύζυγο και την κλείδωσε σπίτι μέχρι να κανονίσει τις λεπτομέρειες του γάμου, αλλά η Sarmin δεν το έβαλε κάτω! Κατάφερε να βρει ένα τηλέφωνο και κάλεσε βοήθεια, σταματώντας η ίδια τον επικείμενο γάμο της. Κάπως έτσι, «όχι, δεν είναι μαμά», αλλά σπουδάζει και ονειρεύεται μια μέρα να γίνει δικηγόρος.
Σαν μητέρα κι εγώ, αισθάνομαι ευγνωμοσύνη απέναντι σε αυτούς τους ανθρώπους που κάνουν τα πάντα για να προστατεύσουν τα παιδιά, ιδίως τα κορίτσια, ακόμα κι αν αυτό σημαίνει πως θα αμφισβητήσουν τα έθιμα και τις παραδόσεις, ερχόμενοι αντιμέτωποι με μια ολόκληρη κοινωνία. Άνθρωποι σαν τη Valeria, που είναι μαμά, με κάνουν και πιστεύω ακράδαντα πως οι γάμοι ανηλίκων σε λίγο καιρό θα πάψουν να υπάρχουν.
Η 42χρονη Valeria από την Γκάνα είναι μέλος της ομάδας COMBAT που έχει δημιουργήσει η ActionAid και ασχολείται με την καταπολέμηση της έμφυλης βίας. Τα μέλη της ομάδας της κατάφεραν πέρσι να σταματήσουν 12 γάμους ανηλίκων. Η ίδια λέει ότι δεν πάει εκείνη προσωπικά στα χωριά να διασώσει τα κορίτσια, αυτό το κάνουν κάποιοι άνδρες που είναι πιο σωματώδεις και δυνατοί: πάνε και βρίσκουν τον απαγωγέα και τον αρχηγό του χωριού του και τους λένε να αφήσουν το κορίτσι ελεύθερο, αλλιώς θα φέρουν την αστυνομία και θα έχουν κακά ξεμπερδέματα. Και τα καταφέρνουν! Η Valeria είναι περήφανη όταν φοράει το μπλουζάκι με το λογότυπο της ομάδας της κι εγώ χαρούμενη που τη βλέπω εδώ στη φωτογραφία με την κόρη της, την Joyce, η οποία «όχι, δεν είναι μαμά».