Έχουν περάσει δύο χρόνια από τις 20 Μαρτίου 2016, όταν δηλαδή ξεκίνησε η εφαρμογή της Κοινής Δήλωσης μεταξύ ΕΕ – Τουρκίας. Από τότε όλοι όσοι δεν θεωρούνταν πρόσφυγες ή όσοι δεν μπορούσαν να πάρουν άλλη ανθρωπιστική προστασία, θα επιστρέφονταν στην Τουρκία. Μέσα σ’ αυτά τα δύο χρόνια είδαμε, ακούσαμε και νιώσαμε πολλά. Για όσους παρακολουθούσαμε τις εξελίξεις και εργαζόμασταν για τους πρόσφυγες, η Κοινή Δήλωση δεν ήταν έκπληξη.
Ο μεγάλος αριθμός των αφίξεων στα ελληνικά νησιά που έφτασαν τις 210.000 μόνο τον Οκτώβριο του 2015 και οι σχετικές συζητήσεις διεθνών οργανισμών και κρατών προμήνυαν ότι κάτι θα αλλάξει σημαντικά. Πολλές αλλαγές ήρθαν σταδιακά, με πρώτο το κλείσιμο των βορείων συνόρων στις 8 Μαρτίου 2016. Αφού είδαμε ανθρώπους να κοιμούνται στο λιμάνι της Λέσβου, ξαφνικά βλέπαμε σκηνές να στήνονται στις σιδηροδρομικές γραμμές της Ειδομένης.
Η περίοδος εκείνη ήταν η αρχή της ενασχόλησής μου με το προσφυγικό με καθήκοντα ερευνητικά για τα ασυνόδευτα παιδιά. Σήμερα, αν θα έπρεπε να χωρέσω σε μια φράση αυτά τα δύο χρόνια, θα το έκανα χρησιμοποιώντας αυτό που είπε ένας συνάδελφος με μεγάλη εμπειρία στο προσφυγικό που παρακολουθούσε στενά τα όσα συνέβαιναν: «Εφαρμόζουμε πολιτικές που σχεδιάστηκαν για να αποτύχουν…». Η Κοινή Δήλωση δεν συνοδεύτηκε ποτέ από ένα κατάλληλο σχεδιασμό εφαρμογής παρά μόνο από αποσπασματικές πρακτικές που δοκίμαζαν της αντοχές όλων μας. Φάνηκε πως κάνουμε μεγάλα βήματα χωρίς να αναλαμβάνουμε τις ανάλογες ευθύνες.
Δε θα ξεχάσω ποτέ τους κατοίκους των νησιών που έδειξαν στον κόσμο ότι αλληλεγγύη είναι να δίνεις τα ρούχα των παιδιών σου σε ανθρώπους που κατάφεραν να φτάσουν στη στεριά ζωντανοί και ταλαιπωρημένοι από το πιο μεγάλο ταξίδι της ζωής τους. Δε θα ξεχάσω ποτέ τα παιδιά που έπαιζαν ξυπόλυτα στις λάσπες και όσα, πολύ μακριά από τους γονείς τους, αναγκάστηκαν να μεγαλώσουν απότομα. Δε θα ξεχάσω τις γυναίκες στην ηλικία μου, που έχοντας ήδη τρία ή τέσσερα παιδιά, προσπαθούσαν να τα προστατεύσουν μένοντας για μήνες μέσα σε μια σκηνή camping. Όλα αυτά τα είδα να συμβαίνουν στη Λέσβο, στη Χίο και στη Σάμο, κάνοντάς με να αναρωτιέμαι σε ποιον έκανε τελικά καλό η Συμφωνία. Στους αιτούντες άσυλο; Στους κατοίκους των νησιών; Στα κράτη – μέλη της ΕΕ; Σε κανέναν;
Δεν ξέρουμε πόσες «επετείους» εφαρμογής της Κοινής Δήλωσης θα μνημονεύσουμε ακόμα. Ξέρουμε όμως ότι από την πρώτη στιγμή εφαρμογής της, δεν υπάρχει δρόμος γυρισμού. Οι συνέπειές της θα γίνονται αισθητές για πολλά χρόνια ακόμα. Βλέποντας τους αριθμούς των αφίξεων να αυξάνονται ανά τακτά χρονικά διαστήματα και θλιβερά περιστατικά θανάτων στο Αιγαίο να επιβεβαιώνουν ότι η ανάγκη για μια καλύτερη ζωή δε θα πάψει να ωθεί τους ανθρώπους σε επικίνδυνα ταξίδια, το μόνο σίγουρο είναι ότι αν τα γεγονότα του 2015 επαναληφθούν, κανείς δεν θα έχει άλλοθι να πει ότι δε γνώριζε ή ότι δεν το περίμενε.
Δες εδώ τις εξελίξεις που συντελέστηκαν αυτά τα 2 χρόνια και μάθε περισσότερα για τη δράση μας μέχρι σήμερα για τους πρόσφυγες.