Πολλά είναι τα ζητήματα που έχουν προκύψει από την εκλογή του Ντόναλτ Τραμπ στην προεδρία των Η.Π.Α., τα οποία έχουν σχεδόν μονοπωλήσει το ενδιαφέρον της διεθνούς κοινής γνώμης -αφού καλύπτουν μια ευρεία γκάμα…επιπτώσεων. Ένα από αυτά είναι το πάγωμα της χρηματοδότησης από το USAID σε προγράμματα στήριξης ανθρωπιστικής βοήθειας σε όλο τον κόσμο. Πρόκειται για μια απόφαση που εντάσσεται στο ευρύτερο πλαίσιο της ρητορικής που θέλει τις Η.Π.Α. να προσφέρουν απλόχερα βοήθεια και στήριξη όπου υπάρχει ανάγκη και να επωμίζονται βάρη που δεν τους αναλογούν. Πέρα από τις βαθύτερες επιπτώσεις που μπορεί να φέρει μια τέτοια ρητορική (ανεξάρτητα από το πόσο βάσιμη είναι), ο πρώτος και άμεσος αντίκτυπος βαραίνει όπως πάντα τις πιο ευάλωτες και αποκλεισμένες ομάδες, ομάδες που πρέπει να παλέψουν πολύ περισσότερο από τους υπόλοιπους, προκειμένου να έχουν ίσες ευκαιρίες σε μια ζωή με αυτάρκεια και αξιοπρέπεια.
Οι γυναίκες βρίσκονται πάντα στο επίκεντρο των κρίσεων και υφίστανται σε μεγαλύτερο βαθμό τις συνέπειες της φτώχειας και της άνισης κατανομής πλούτου κι εξουσίας . Γι’ αυτό και βρίσκονται και στο επίκεντρο των δράσεων της πλειοψηφίας των ανθρωπιστικών οργανώσεων και οι συνέπειες του παγώματος της στήριξης του USAID έχουν άμεσο αντίκτυπο σε εκείνες. Προγράμματα της ActionAid σε επτά τουλάχιστον χώρες είναι αυτή τη στιγμή μετέωρα, καθώς στηρίζονται άμεσα από τη χρηματοδότησή του. Και μαζί με τα προγράμματα, οι ζωές χιλιάδων γυναικών βρίσκονται αντιμέτωπες με την αβεβαιότητα.
Στη Ζάμπια, ένα από τα προγράμματα της ActionAid που αναγκάζεται να παγώσει ελλείψει των πόρων του USAID είναι το πρόγραμμα προστασίας των γυναικών που ασχολούνται με το εμπόριο ψαριών. Λόγω της παρατεταμένης ξηρασίας των τελευταίων ετών σε κάποιες περιοχές, οι καλλιέργειες δεν είναι επαρκείς για οι γυναίκες στρέφονται στο εμπόριο ψαριών για να εξασφαλίσουν την τροφή της οικογένειας. Η φτώχεια τις καθιστά ευάλωτες απέναντι στην εκμετάλλευση και σεξουαλική κακοποίηση. Οι ψαράδες εκβιάζουν τις γυναίκες, ζητώντας για αντάλλαγμα σεξ, προκειμένου να τις προμηθεύσουν ψάρια.
Η Martha* βασίζεται αποκλειστικά στο εμπόριο ψαριών για να ζήσει και εξαρτάται από τους ντόπιους ψαράδες για την καθημερινή ψαριά. Παρόλο που διαθέτει δίχτυα, δεν έχει βάρκα και είναι έτσι πλήρως εξαρτημένη από τους άντρες που ελέγχουν το ψάρεμα. Αλλά στον απομακρυσμένο αλιευτικό καταυλισμό όπου ζει υπάρχει μια ανομολόγητη τιμή που καλούνται οι γυναίκες να πληρώσουν, προκειμένου να επιβιώσουν.
«Δεν ζητούν λεφτά» , λέει η Martha, «ζητούν σεξ, με αντάλλαγμα φθηνότερα ψάρια» .
Η πρακτική «σεξ-για-ψάρια» γνωρίζει ιδιαίτερη διάδοση τελευταία στην Ζάμπια, ως αποτέλεσμα της παρατεταμένης ξηρασίας και των ανεπαρκών σοδειών, που αναγκάζουν τις γυναίκες να στραφούν στην εμπορία ψαριών για την εξασφάλιση εισοδήματος. Στην ουσία, όμως, εξελίσσεται σε έναν νέο κύκλο κακοποίησης και καταναγκασμού.
Η Palekelo* που στράφηκε στο εμπόριο ψαριών αφότου η γεωργία δεν ήταν βιώσιμη, αναφέρει: «Ο ψαράς μου είπε ότι ακόμα και αν είχα λεφτά για να αγοράσω τα ψάρια, δεν θα μου έδινε τίποτα αν δεν περνούσα το βράδυ μαζί του».
Η κρίση αυτή επιδεινώνεται διαρκώς στη Ζάμπια. Οι ελλείψει σε νερό και τροφή που οφείλονται στην ξηρασία έχουν αφήσει εκατομμύρια ανθρώπου να παλεύουν για την επιβίωση, με τις γυναίκες και τα κορίτσια να επηρεάζονται σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό. Ενδεικτικά, το πρώτο τρίμηνο του 2024 περισσότερες από 9.300 περιστατικά έμφυλης βίας καταγράφηκαν στη χώρα, σύμφωνα με τις αστυνομικές αρχές και καθώς τα περισσότερα περιστατικά κατά κανόνα δεν καταγγέλλονται, αυτό είναι μόνο η κορυφή του παγόβουνου.
Από το 2023 το πρόγραμμα της ActionAid που χρηματοδοτείται από το USAID έκανε τη διαφορά στις ζωές των γυναικών. Μέσα από τις ομάδες προστασίας των γυναικών βοηθούσαμε τις γυναίκες να ξεφύγουν από την εκμετάλλευση και να καταγγείλουν τα περιστατικά κακοποίησης, ενώ παρείχαμε ασφαλείς χώρους και ιατρική φροντίδα στις επιζώσες. Επιπλέον, πραγματοποιούσαμε καμπάνιες ώστε να σπάσει το ταμπού της σιωπής γύρω από το θέμα της πρακτικής «σεξ-για-ψάρια».
Η Palekelo* είναι μέλος της ομάδας προστασίας των γυναικών κι έχει δει πολλές γυναίκες να λαμβάνουν βοήθεια-έχει δει την αλλαγή μπροστά της.
«Οι γυναίκες τώρα γνωρίζουν τα δικαιώματά τους και τι μπορεί να κάνει κάποιος στο σώμα τους και τι δεν επιτρέπεται, αλλά και πώς μπορούν να καταγγείλουν τα περιστατικά βίας. Γνωρίζουν πια ότι το «σεξ-για-ψάρια» δεν είναι οκ» , αναφέρει.
Αφότου οι Η.Π.Α. ανέστειλαν την οικονομική στήριξη στα ανθρωπιστικά προγράμματα του εξωτερικού -παράλληλα με τις περικοπές και από άλλες χώρες όπως το Ηνωμένο Βασίλειο, η Γαλλία, το Βέλγιο, η Ελβετία- το πρόγραμμα αυτό διακόπηκε, αφήνοντας αβοήθητες κι εκτεθειμένες στους κινδύνους τις γυναίκες και τα κορίτσια.
Η ActionAid επισημαίνει ότι με αυτές τις περικοπές διακυβεύονται καίριες υπηρεσίες, όπως εκείνες που αφορούν τη μητρική υγεία και την εκπαίδευση. Θα επηρεάσουν τις ζωές εκατομμυρίων ανθρώπων και θα φέρουν πισωγύρισμα στην πρόοδο που έχει σημειωθεί μέχρι τώρα για την έμφυλη ισότητα.
Όπως δηλώνει ο Faides TembaTemba, Γενικός Διευθυντής της ActionAid Ζάμπιας: «Καμιά μητέρα δεν πρέπει να εξαναγκάζεται να ανταλλάσσει την ασφάλειά της για να προστατέψει τα παιδιά της από την πείνα. Αλλά αυτή είναι η πραγματικότητα πλέον για τις γυναίκες στη Ζάμπια. Είναι απαράδεκτο εν έτει 2025 να σπρώχνουμε τις γυναίκες σε έναν κύκλο βίας και κακοποίησης, απλά και μόνο επειδή οι κυβερνήσεις επέλεξαν να γυρίσουν την πλάτη τους».
Οι περικοπές στη χρηματοδότηση δεν αποτελούν πολιτικές επιλογές . Η ενίσχυση και στήριξη των ευάλωτων ομάδων είναι υποχρέωση, είναι αποπληρωμή χρέους απέναντι σε έναν κόσμο που έχουμε χτίσει με ανισότητες.
(*τα ονόματα έχουν αλλαχθεί για λόγους προστασίας προσωπικών δεδομένων)