Πολλές φορές έχουμε ακούσει την ερώτηση «γιατί δεν έφυγε;» όταν συζητάμε για μια ακόμη γυναικοκτονία ή κάποια περίπτωση σωματικής κακοποίησης ή βιασμού γυναίκας από σύντροφο ή σύζυγο. Η ερώτηση αυτή είναι άδικη, διότι ρίχνει την ευθύνη στο θύμα. Όμως, αποκαλύπτει, ενδεχομένως, μια άλλη λιγότερο γνωστή μορφή βίας που μπορεί να υφίσταται την ίδια στιγμή η γυναίκα, την οικονομική.
Σύμφωνα με τον Οδηγό Συμβουλευτικής για τη βία, «η οικονομική βία όταν λαμβάνει χώρα στην οικογένεια, αφορά στέρηση οικονομικών πόρων πάνω στους οποίους η σύντροφος - σύζυγος έχει δικαίωμα, απόκρυψη ή υπεξαίρεση εισοδημάτων και ιδιοκτησιών, εκμετάλλευση οικονομικών πόρων του θύματος για προσωπικούς σκοπούς του συζύγου ‐ δράστη, στέρηση για εκείνη και συχνά για τα παιδιά, βασικών φυσικών αγαθών όπως τροφή, ρούχα, φάρμακα, στέγη παρά τις υπάρχουσες οικονομικές δυνατότητες, εμποδισμό της συζύγου ή συντρόφου να εργαστεί ή να διαλέξει ελεύθερα μια απασχόληση, πίεση για σύναψη δανείων στο όνομά της. Συχνά οδηγεί σε οικονομική καταστροφή.»
Πανευρωπαϊκή έρευνα του Οργανισμού Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης αναφέρει πως «περίπου 5% των γυναικών έχουν υποστεί οικονομική βία στη νυν σχέση τους και 13% των γυναικών έχουν υποστεί κάποια μορφή οικονομικής βίας σε προηγούμενες σχέσεις τους.». Πεποιθήσεις που ενισχύουν τους παραδοσιακούς ρόλους και την ανισότητα των φύλων αποτελούν τις βασικές αιτίες της οικονομικής βίας κατά των γυναικών. Η οικονομική βία χρησιμοποιείται ως όπλο ώστε ο θύτης να ελέγξει κάθε πτυχή της ζωής της γυναίκας και είναι ένας από τους λόγους που αναγκάζονται οι γυναίκες να παραμένουν σε κακοποιητικές σχέσεις. Όμως, ακόμα κι αν λήξει αυτή η σχέση, η οικονομική βία μπορεί να συνεχιστεί όταν ο θύτης αρνείται, για παράδειγμα, να στηρίξει οικονομικά τα παιδιά του.
Η οικονομική βία στις πιο ακραίες μορφές της μπορεί να επηρεάσει την υγεία της γυναίκας, καθώς η έλλειψη πόρων μπορεί να οδηγήσει στην κακή ή ανεπαρκή διατροφή ή στην παραμέληση προβλημάτων υγείας. Η ψυχική υγεία επηρεάζεται, επίσης, καθώς η οικονομική ανασφάλεια και το στρες μπορεί να οδηγήσουν σε κατάθλιψη, χρόνιο άγχος μέχρι και την αυτοκτονία.
Το φαινόμενο είναι διαδεδομένο σε όλο τον κόσμο. Σε περιοχές όπως η Barguna του Μπανγκλαντές, οι παραδοσιακές πεποιθήσεις οδηγούν τα κορίτσια και τις γυναίκες σε δεινή θέση, καθώς είναι συχνά οι πιο φτωχές στην κοινότητά τους και με τις λιγότερες προοπτικές για μια καλύτερη ζωή. Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση της 35χρονης Nasima Begun, μητέρας δύο γιων, ηλικίας 15 και 20 ετών. Η Nasima αναγκάστηκε να σταματήσει το σχολείο στην 5η τάξη. Σύμφωνα με την οικογένειά της, η θέση των κοριτσιών και των γυναικών ήταν στο σπίτι. Παντρεύτηκε σε εφηβική ηλικία και έκανε τον πρώτο της γιο στα 15 της. Όσο ζούσε με τον σύζυγό της, δεν της είχε περάσει από το μυαλό πως θα μπορούσε να αποκτήσει δικά της χρήματα. Συμμετέχοντας στα προγράμματά μας, έμαθε πώς να καλλιεργεί με αποτελεσματικό και φιλικό προς το περιβάλλον τρόπο. Έμαθε, επίσης, πως δικαιούται κρατική βοήθεια ως φτωχή αγρότισσα και λαμβάνει σπόρους, λιπάσματα και κτηνιατρική φροντίδα για τα ζώα που κατάφερε να αγοράσει.
«Παλαιότερα ήμουν τελείως ανήμπορη. Στην κυριολεξία ζητιάνευα για να ταΐσω τους γιους μου, όταν με εγκατέλειψε ο άντρας μου. Όταν άρχισα να συμμετέχω στις ομάδες δράσης της ActionAid, έμαθα τρόπους για να ξεκινήσω την πορεία μου προς την επιτυχία. Ξεκίνησα με την καλλιέργεια του μικρού χωραφιού μου και στη συνέχεια άρχισα να εκτρέφω βόδια. Τώρα είμαι οικονομικά ανεξάρτητη και διαχειρίζομαι τις ανάγκες της οικογένειάς μου χωρίς δυσκολία. Οι γιοι μου σπουδάζουν κι εγώ ξεκίνησα να κάνω εθελοντική εργασία στις ομάδες δράσης της ActionAid. Είναι βαθιά η ευτυχία όταν βοηθάς τους άλλους ανθρώπους,» εξηγεί.
Γυναίκες σε όλο τον κόσμο βιώνουν την οικονομική βία σαν να είναι κάτι το φυσιολογικό. Στο Κέντρο μας στην Αθήνα έχουν έρθει γυναίκες που βρίσκονταν σε αντίστοιχη κατάσταση με τη Nasima, όπου ο σύζυγος ή ο πατέρας απαγορεύει την εργασία εκτός σπιτιού ή βάζει εμπόδια στην εκπαίδευση τους. Γυναίκες που βρίσκονται στον δρόμο όταν τις εγκαταλείψει ο σύζυγος. Η απελπισία τους είναι ίδια είτε τη βιώνουν στην Αθήνα είτε τη βιώνουν στην Barguna. Ευτυχώς, λύσεις υπάρχουν και όσο περισσότερο η κοινωνία αποδέχεται τις γυναίκες ως ισότιμα μέλη της, τόσο λιγότερο φυσιολογική θα είναι η οικονομική βία προς αυτές.